ویژگی های افراد نخبه

ویژگی های افراد نخبه

در طول مطالعات و بررسی های 25 ساله مشاهده گردید که به طور کلی کودکان تیزهوش نسبت به دیگر همسالان خود از نظر جسمانی جذاب تر بوده و از نظر اجتماعی بخوبی سازگار بوده اند .

کودکان تیزهوش عمدتاً از نظر قد ، قدرت و سلامت جسمانی نسبت به دیگر همسالان خود برتر بوده و از نظر پیشرفت آموزشی کاملاً‌ موفق بوده اند . برجستگی خاص آنان در خواندن و زبان بوده و در زمینه دست خط و املاء ویژگی خاصی نشان ندادند .

45 درصد از گروه مطالعه « ترمن » قبل از مدرسه ، خواندن را آموخته بودند .در واقع کودکان تیز هوش از نظر پیشرفت زبان و بیان از برتری خاصی برخوردار هستند . در بین کودکان تیز هوش تفاوتهای خاص فردی کاملاًٌ مشهود بوده است .

در اینجا به بعضی از ویژگی هایی که در غالب کودکان تیزهوش در سنین قبل از مدرسه قابل مشاهده است و می تواند برای پدران و مادران تا حدودی ملاک ارزیابی قرار بگیرد به شرح زیر اشاره می شود :

1 – استفاده از خزانه لغات وسیع و بکارگیری صحیح کلمات در سنین کودکی .

2 – مهارت زبان و بکاربردن جملات کامل و توانایی ساختن و گفتن داستان در سنین کم .

3 – علاقه در مشاهده دقیق و کنجکاوانه و زیرکانه و به خاطر سپردن مشاهدات و اطلاعات و موضوعات مورد مشاهده .

4 – علاقه مندی به کتاب و اطلس ها و دایرةالمعارف و مجلات مختلف و ...

5 – توجه و علاقه به ساعت ها و تقویم ها در سنین کم .

6 –توانایی تمرکز فکری روی موضوع خاصی به مدت طولانی تر از دیگر همسالان خود .

7 – علاقه و توانایی و مهارت فوق العاده در نقاشی ، موسیقی و دیگر کارهای هنری .

8 – توجه و کشف رابطه علت و معلولی در سنین کودکی .

9 – رشد توانایی خواندن در سنین کودکی ( قبل از مدرسه )

10 – رشد و توسعه علایق متنوع .

ویژگی های عمومی کودکان و دانش آموزان تیزهوش

مطالعات انجام شده پیرامون ویژگی های عمومی کودکان تیزهوش حاکی از آن است که خصیصه های رفتاری زیر عموماً در نزد کودکان تیزهوش قابل ملاحظه است .البته باید توجه داشت که تمامی این ویژگی ها در گروه کودکان تیزهوش مشاهده می شود ، اما ممکن است همه ویژگی ها نزد تک تک کودکان تیزهوش دیده نشود . به عبارت دیگر برخی از ویژگی هایی که بدان اشاره می کنیم در نزد عده ای از کودکان بسادگی مشهود نباشد . با توجه به توضیحات فوق در اینجا اهم ویژگی های کودکان و دانش آموزان تیزهوش را بیان می کنیم :

1- برخورداری از بهره هوشی بالاتر از متوسط

کودکان تیزهوش از نظر بهره هوشی به طور قابل ملاحظه ای یا معنی داری بالاتر از همسالان خود قرار دارند . به همین دلیل کودکان تیزهوش عموماً زودتر از همسالان خود قادر می شوند راه بروند ، حرف بزنند ، یاد بگیرند ، بخوانند و بنویسند و ...

2 – برجستگی خاص در یادگیری مطالب

کوکان تیزهوش خیلی سریه یاد می گیرند ، از قدرت ادراک بسیار خوبی برخوردارند و برخلاف کودکان عقب مانده ذهنی ، به جای اینکه موضوعی را مرحله به مرحله بیاموزند ، با سرعت قابل توجهی مساله مورد نظر را درک می کنند . به عبارت دیگر مطالب را سریعتر از دیگران می آموزند و مسائل ارائه شده را با سرعت حل می کنند .

3 – حافظه قوی

کودکان تیزهوش از قدرت فوق العاده حافظه بهره مند هستند . این کودکان مطالب یا موضوعاتی را که مورد توجهشان قرار می گیرد با سرعت و دقت خارق العاده ای به ذهن می سپارند .

4 – پرانرژی بودن

کودکان تیزهوش از انرژی فوق العاده ای برخوردار هستند و غالباً نسبت به سایر کودکان و والدینشان نیاز کمتری به خواب دارند .

5 – قدرت تخیل

این کودکان از تخیلات بسیار روشنی برخوردارند و ممکن است همبازیهای متعدد خیالی داشته باشند .

6 – کنجکاوی

بچه های تیزهوش فوق العاده کنجکاو هستند و دوست دارند مرتباً پرسشهایفراوان و پیچیده ای را مطرح کنند .

7 – ارائه پاسخهای پیچیده

وقتی که از کودکان تیزهوش سئوالی می شود ، غالباً پاسخهای پیچیده ای را مطرح می کنند و توضیحات آنان درباره جزئیات یک مساله حاکی از درک عمیق ایشان از موضوعات گوناگون است .

8 – درک سریع روابط بین عناصر و پدیده های مختلف

کودکان تیزهوش درمقایسه باسایر کودکان ، خیلی سریع روابط بین اجزاء یا عناصر مختلف یک موضوع یا پدیده را تشخیص می دهند و حتی روابطی را که بعضاً دیگران متوجه آنها نیستند ، بخوبی در می یابند .

9 – سازماندهی تازه از اطلاعات دریافتی

یکی دیگر از ویژگی های جالب توجه کودکان تیزهوش ، قدرت آنان در سازماندهی اطلاعات دریافتی به شیوه ای بدیع و جدید است . این کودکان با بهره گیری از اطلاعات موجود چشم اندازهای جدیدی را خلق می کنند و غالباً راه حلهای متعددی را برای یک مساله ارائه میدهند

10 – گستردگی خزانه لغات

از دیگر ویژگی های برجسته کودکات تیزهوش برخورداری آنها از خزانه لغات و واژگان متنوع است .

11 – سلاست کلامی

غالباً کودکان تیزهوش نسبت به همسالان خود ازقدرت ، سلاست و روانی کلامی فوق العاده ای برخوردارند .

12 – خوش خلقی

اکثر کودکان تیزهوش از خلق و خوی خوش بهره مند بوده ، از نظردیگرانافرادی فوق العاده هستند . در اینجا ذکر این نکته نیز حائز اهمیت است که مشاهده این صفت نزد کودکان تیزهوش منوط برآن است که آنها فرصت یا فرصت های لازم را برای ظهور استعدادهای خود در محیط خانواده داشته باشند . بدیهی است هرگونه تهدید ، تنبیه و یا تحقیر و سرزنش این کودکان می تواند خلق بالقوه نیکوی آنها را به تند خویی و بی قراری و یا احیاناً پرخاشگری و کمرویی مبدل سازد .

13 – گستردگی دامنه علایق

کودکان تیزهوش نسبت به بسیاری از چیزها از خود علاقه نشان می دهند . گستردگی و تنوع دامنه علایق آنها فوق العاده مشهود است . به عبارت دیگر دوست دارند بسیاری از چیزها و امور مختلف را تجربه کنند .

14 – گستردگی دامنه توجه

کودکان و دانش آموزان تیزهوش از دامنه توجه بیشتری برخوردارند و در زمینه های مورد علاقه خود پشتکارو پایداری فوق العاده چشمگیری نشان می دهند .

15 – قدرت تفکر انتزاعی

این کودکان نسبت به همسالان خود از قدرت تفکر انتزاعی بیشتری بهره مندند و همواره « به جای آنچه که هست » در اندیشه « آنچه که می تواند باشد » هستند .

16 – حساسیت فوق العاده

همان طوری که پیشتر اشاره شد کودکان تیزهوش در عین اینکه نسبت به دیگران بسیار مهربان و با شفقت هسند ، از حساسیت فوق العاده نیز برخوردارند .

17 – کمال جویی

غالباً کودکان و دانش آموزان تیزهوش افرادکمال جو هستند . لذا بعضاً دیده می شود که وقتی کارها مطابق میل و بر وفق مرادشان پیش نمی رود ، زود آزرده و ناراحت می شوند .

18 – علاقه مندی نسبت به بزرگسالان

از آنجا که کودکان تیزهوش نسبت به خودشان ( سن تقویمی ) از رشد و بلوغ بیشتری برخوردارند ، ممکن است در بسیاری از مواقع تمایل جدی داشته باشند که با بچه های بزرگتر یا افراد بزرگسال در ارتباط بوده ، با آنان معاشرت داشته باشند .

19 – قدرت رهبری و یا تمایل به نظارت

ازجمله ویژگی های رفتاری قابل توجه در کودکان تیزهوش که از نظر اجتماعی فوق العاده حائز اهمیت است ، تمایل آنان به رهبری گروه است ، چه در زمانی که خود فعالانه در انجام کاری شرکت دارند و چه هنگامی که در کناری ایستاده ، بر فعالیتهای دیگران نظارت می کنند . به عبارت دیگر غالباً زمانی که کودکان تیزهوش به دلایلی ترجیح می دهند تنها باشند و یا به تنهایی مشغول انجام کاری باشند ، مایلند که قبل از پیوستن به گروه مورد نظر ، رفتار اعضای آن را بدقت مورد مشاهده و ارزیابی قرار دهند . لذا هر دو ویژگی ، یعنی مشارکت و رهبری گروه و یا تنها مشغول بودن و مشاهده رفتار اعضای گروه از ارزش برابری برخوردار است .

تیزهوش یا نخبه چه کسی است؟

برای تعریف واژه تیزهوش یا نخبه اتفاق نظر اندکی وجود دارد. تیزهوشی به صورت هوش عمومی بالا، استعداد در حوزه تحصیلی خاص و تعامل بین توانایی و خلاقیت بالا تعریف شده است. کودکان تیزهوش در بسیاری موارد شناخته نمی‌شوند.

اولین شرط تیزهوشی داشتن بهره هوشی (IQ) بالای 130 است و در کنار بهره هوشی، قدرت خلاقانه، توانایی در استدلال و توانایی و ابتکار را نیز باید لحاظ کرد.

در سنین پیش از مدرسه کارشناسان معمولا استفاده از خزانه لغات وسیع، مهارت کلامی و به کار بردن جملات کامل، علاقه در مشاهده دقیق و کنجکاوانه، علاقه‌مندی به کتاب، توجه به ساعت‌ها و تقویم‌ها در سنین کم، تمرکز روی موضوعاتی خاص، مهارت‌ فوق‌العاده در نقاشی، توجه و کشف رابطه علت و معلولی، رشد توانایی خواندن در سنین کودکی، توانایی رهبری جمع همسن و سال، مهارت‌های حرکتی و... را از صفات بارز تیزهوشی می‌دانند که البته شدت این معیارها با توجه به محل زندگی افراد متفاوت است. فرزانه غریبی، کارشناس ارشد روان‌شناسی در مقاله‌ای این ویژگی را برای کودکان تیزهوش و شناسایی آنان برمی‌شمارد:

1 ـ نسبت به یادگیری حریص‌اند و مفاهیم پیچیده و جزییات را بسرعت جذب می‌کنند.

2 ـ اعتماد به نفس بالایی دارند.

3 ـ دارای روحیه تعاون و همکاری بوده و مسوولیت‌پذیرند.

4 ـ انضباط فردی دارند و به ارزش‌های اخلاقی و معنوی پایبندند.

5 ـ قدرت استدلال دارند و دستورهای آمرانه را بدون بازنگری نمی‌پذیرند و...

متاسفانه هرچند تعداد این کودکان که تیزهوش خوانده می‌شوند زیاد نیست،‌ اما عد‌ه‌ای که می‌توانند با عنوان تیزهوش خوانده شوند به خاطر وجوه تربیتی و آموزشی نادرست، به صورت تک‌بعدی پرورش می‌یابند.

«بهمن در 19 سالگی، وقتی همه چشم‌ها به او بود، مقابل دوربین عکاسی خبرنگار یک مجله، دست و پایش را گم کرد. بهمن که از نظر تحصیلی نمره‌ای کمتر از 18 نگرفته بود و رکورد رشد تحصیلی را شکسته حالا در این سن وقتی قرار است از خودش و خانواده‌اش بگوید، دهانش خشک می‌شود، انگشتانش می‌لرزد و مانند کودکی که به وحشت افتاده، از پاسخ به سوالات طفره می‌رود.»

همه استادان بهمن تایید می‌کنند که او ضریب هوشی بالای 130 دارد و نمرات تمام واحدهای درسی او الف است، اما شیوه تربیتی او، منجر شده که هوش هیجانی و اجتماعی او رشد نکند و از این رو بهمن هیچ دوستی غیر از پدر و مادرش ندارد، چون توان ارتباط و تعامل با همسن و سالانش را ندارد

تیر ماه 92. سیدمسعود شیخ احمدی