فارابی

بیوگرافی و زندگینامه

خلاصه : عباس بن سعید جوهری فارابی ریاضیدان و منجم ایرانی اواخر سده دوم و اوایل سده سوم هجری درزمان خلافت مامون خلیفه عباسی در هندسه مشهور بود. وی ازنخستین کسانی است که در جهان اسلام به رصد پرداخت. در رصدهای نجومی که در سال 214ه.ق در بغداد و درسال 217ه.ق در دمشق صورت گرفت، شرکت داشت. وی علاوه برزیج خود، مولف کتابهای تفسیر کتاب اقلیدس و کتاب الاشکال التی زادها فی المقاله الاولی من اقلیدس بوده است.

  والدین و انساب : پدر عباس بن سعید جوهری مردی از اهالی فاراب به نام سعید جوهری بوده که گویا به مرو (پایتخت اولیه مامون ) مهاجرت کرده بود.

  خاطرات کودکی :

  اوضاع اجتماعی و شرایط زندگی : مرو در روزگار اوایل خلافت مامون خلیفه عباسی محل تجمع دانشمندان عمدتا ایرانی و گاه غیر ایرانی بود کهمامون آنها را از اقصی نقاط امپراتوری خود برای مناظره در مسائل گوناگون علمی و فلسفی و دینی به مرو فرا خواند. وی از دانشجویان جوان نیز حمایت می کرد. در چنین شرایطی بود که عباس بن سعید جوهری آغاز به تحصیل کرد.

  تحصیلات رسمی و حرفه ای : عباس بن سعید جوهری پس از اتمام علوم مقدماتی ( زبان عربی) ، قرآن و ادبیات فارسی و علوم دینی به تحصیل حرفه ای هندسه و نجوم پرداخت و چنان در این علوم استاد شد که در رصدهای نجومی سالها 214ه.ق در بغداد و 217ه.ق در دمشق شرکت داده شد.

  خاطرات و وقایع تحصیل : روزگار تحصیل عباس بن سعید جوهری معاصر با ‎آغاز نهضت ترجمه علوم یونانی، قبطی ( مصری) ، سانسکریت و پهلوی به عربی بود. پیش از آن نیز تحت تاثیر روحیه دانش در دست مامون محافل علمی تحقیق و بحث و مناظره دردربار و جای جای مرو و خراسان تشکیل شده بود.

  فعالیتهای ضمن تحصیل : عباس بن سعید جوهری در کنار رصد نجوم وتالیف و تحقیق دراین زمینه، به مطالعه کتب یونانی چون اقلیدس می پرداخت.

  استادان و مربیان : در منابع نامی ازاستادان عباس بن سعید جوهری ذکر نشده است، اما می دانیم که وی از کتابها اقلیدس در زمینه ادبیاات بهره فراوان برده و برآنها شرحهایی نگاشته است.

  هم دوره ای ها و همکاران :

  همسر و فرزندان :

  وقایع میانسالی : میانسالی عباس بن سعید جوهری معاصر با شهادت امام رضا (ع) (ولیعهد مامون) و تغییر پایتخت مامو از مرو به بغداد بود. با این تغییر خراسان تا حدی موقعیت مرکزی سیاسی، اقتصادی و فرهنگی خودرا از ست داد. ازاین رو بسیاری از دانشمندانش به همراه مامون یا به دنبال وی به بغداد رفتند که از آن جمله اند عباس بن سعید جوهری که در دمشق نیز سفرهایی کرد و در آنجا به استخراج رصد می پرداخت.

  زمان و علت فوت : منابع تاریخ دقیق در گذشت عباس بن سعید جوهری را بیان نمی کنند. اما وی احتمالا در اواسط سده سوم هجری قمری در گذشته است.

  مشاغل و سمتهای مورد تصدی : عباس بن سعید جوهری به عنوان منجم وهندسه دانی بزرگ در عصر مامون و احتمالا جانشینان او مشهور بود. از سوی دیگر در تهبه رصد سالهای 214ه.ق در بغداد و 217ه.ق که در دمشق شرکت داشته است. بنابراین می توان حدس زد که وی از منجمین مهم دربار خلفای عباسی به ویژه مامون بوده است.

  فعالیتهای آموزشی : گر چه در منابع نامی از شاگردان یا ذکری از تدریس عباس بن سعید جوهری نیامده است اما بسیار محتمل است که در بغداد و دمشق به تدریس نجوم و هندسه نیز می پرداخته باشد. به ویژه که کتب او در این زمینه ها، راهنمای دانشمندان پس از خود از جمله خواجه نصیر الدین طوسی شد.

  مراکزی که فرد از بانیان آن به شمار می آید : عباس بن سعید جوهری فارابی ریاضیدان و منجم ایرانی اواخر سده دوم و اوایل سده سوم هجری درزمان خلافت مامون خلیفه عباسی در هندسه مشهور بود. وی ازنخستین کسانی است که در جهان اسلام به رصد پرداخت. در رصدهای نجومی که در سال 214ه.ق در بغداد و درسال 217ه.ق در دمشق صورت گرفت، شرکت داشت. وی علاوه برزیج خود، مولف کتابهای تفسیر کتاب اقلیدس و کتاب الاشکال التی زادها فی المقاله الاولی من اقلیدس بوده است.

  سایر فعالیتها و برنامه های روزمره : عباس بن سعید جوهری در کنار رصد نجوم، به مطالعه آثار یونانیان در نجوم و هندسه از جمله اقلیدس و شرح این آثار علاقمند بود.

  شاگردان : درمنابع تاریخی نامی از شاگردان عباس بن سعید جوهری نیامده است. اما کتابهای وی مورد استفاده دانشمندان پس از او از جمله خواجه نصیر الدین طوسی حکیم ایران عهد ایلخانان مغول قرار می گرفته است.

  همفکران فرد :

  آرا و گرایشهای خاص : عباس بن سعید جوهری از منجمینی بود که به هندسه یونانی علاقه بسیار داشت و نظریات اقلیدس را مورد موشکافی و تحلیل قرار می داد.

  جوائز و نشانها :

  چگونگی عرضه آثار :

 

منابـــــــع :

ابوالقاسم قربانی ،‌زندگی نامه ریاضیدانان دوره اسلامی از سده سوم تا سده یازدهم هجری ،‌چاپ دوم ، تهران: مرکز نشر دانشگاهی ، 1375، صص 16 - 215

آثار ویژگی :

کتاب تفسیر کتاب اقلیدس :نام این کتاب که اکنون اثری از آن در دست نیست در کتاب الفهرست اثر ابن ندیم آمده است. و چنانکه از نامش پیداست در تفسیری کتاب اصول اقلیدس درباره هندسه بوده است.

کتاب الاشکال التی زادها فی المقاله الاولی من اقلیدس عباس بن سعید جوهری در این کتاب برخی مسائل مربوط به هندسه را ابداع و حل کرده و به مقاله اول کتاب هندسی اقلیدس در افزوده است.

اصلاح الکتاب اقلیدس اصل این کتاب از بین رفته است .اما خواجه نصیر الدین طوسی در رساله «الشافیه عن الشک فی الخطوط التموازیه» قسمتی از این کتب را از قول عباس بن سعید جوهری نقل کرده است . شاید ابن اصلاح الکتاب اقلیدس همان کتاب تفسیر اقلیدس بوده که نام آنرا ابن ندیم ذکر کرده است.

زیارات فی المقاله الخامسه من کتاب اقلیدس :چند نسخه خطی از این رساله هندسی که پیرامون مقاله پنجم از کتاب اقلیدس است، موجود است که از آن جمله است نسخه خطی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران در چهار صفحه به شماره 284/1 . شاید این قطعه نیز قسمتی از تفسیر کتاب اقلیدس اثر عباس بن سعید جوهری باشد